Ότι οι εξακολουθητικά ––και κατ’ ευφημισμόν–– λεγόμενες αίθουσες μοντέρνας τέχνης, και ιδίως οι κρατικά υποστηριζόμενες, έχουν από καιρό γίνει αληθινοί νεκροθάλαμοι, ήταν κοινό μυστικό. Εκείνο που είναι όντως καινούργιο με την έκθεση «Bodies» στην Τεχνόπολη, η οποία αυτές τις ημέρες προσελκύει ορδές περιέργων, είναι η πρωτοφανής ωμότητα της κυριολεξίας. Η έκθεση πετσοκομμένων ανθρώπινων πτωμάτων σε γελοίες στάσεις σαρκάζει με τον πιο απροκάλυπτο τρόπο την τέχνη και υποβιβάζει μακάβρια τη ζωή: μας καλεί να προσυπογράψουμε τη μεταμόρφωση του κόσμου μας σε ορθολογικά ελεγχόμενο νεκροτομείο, να πανηγυρίσουμε το ότι μας έχει κλαπεί όχι μόνο το σώμα αλλά και ο ίδιος ο θάνατός μας.
Ότι το εγχείρημα δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί αισθητικά με καμία έννοια μαρτυρείται από την ανάγκη των διοργανωτών να το τονώσουν με μια ένεση επιστημονικότητας: η «μορφωτική» άρθρωση του υλικού κατά επιμέρους συστήματα και όργανα του ανθρώπινου οργανισμού, οι φλύαρα επεξηγηματικές πινακίδες και ––το πιο εφιαλτικό–– η κυκλοφορία πρόθυμων νεαρών «γιατρών» με άσπρες ποδιές ανάμεσα στο κοινό και προς εξυπηρέτησή του, μεταφέρει κάτι από αληθινή ατμόσφαιρα Αουσβιτς. Διότι δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι το πρόγραμμα του ολοκληρωτισμού είναι ένα επιστημονικό πρόγραμμα: ο υπόκωφος σαδισμός της λεπτομερειακής γνώσης των πραγμάτων, φυσικών και ανθρώπινων, η ορθολογική ανατομή που θα φέρει στο φως τα πλέον απόκρυφα μυστικά της ζωής, που θα καταστήσει προγραμματίσιμες όλες τις πλευρές του κόσμου, του οργανισμού, της ψυχής, το ευγενές αυτό όραμα στο οποίο θεμελιώθηκε η εποποιία της νεοτερικής επιστήμης και εφαρμόστηκε με θρησκευτικό ζήλο από σχολαστικούς ειδήμονες στα στρατόπεδα θανάτου, έχει μεταλαμπαδευτεί αυτούσιο σήμερα στην διεύθυνση των αποκαλούμενων δυτικών δημοκρατιών – στη «βιοπολιτική» της διαχείρισης ακόμα και των κυτταρικών αντιδράσεων του ανθρώπινου υλικού, στον ασφυκτικό υγιεινιστικό έλεγχο των κοινωνικών χώρων που κάνουν την πρώην «δημόσια σφαίρα» να μοιάζει όλο και πιστότερα με αποστειρωμένο σφαγείο… Η δουλική υπόκλιση της «τέχνης» στην επιστημονική αυθεντία, και δη την ιατρική, είναι ο ασφαλέστερος δείκτης του τέλους τού φιλελεύθερου αστικού πολιτισμού, του ολοκληρωτικού μέλλοντος των κοινωνιών μας, που έχει όλο και περισσότερο τη σφραγίδα ενός υγειονομικού σωφρονισμού.
Δεν εκπλήσσει το ότι αυτή η αισθητική τερατωδία ήρθε από την Αμερική. Η διοργανώτρια εταιρεία Premier από την Ατλάντα των ΗΠΑ προμηθεύτηκε τα σώματα από την Κίνα – δηλαδή, από ποιον; Από το παραεμπόριο πτωμάτων και οργάνων που λέγεται ότι ανθεί στο Νταλιάν, ή από κρατικές υπηρεσίες αρμόδιες για την εξαφάνιση των λειψάνων συνοπτικά εκτελεσμένων; Αόριστα η εταιρεία δηλώνει πως επαφίεται στις διαβεβαιώσεις των «κινέζων εταίρων της» και δεν μπορεί να επαληθεύσει ανεξαρτήτως της προέλευση των πτωμάτων. Τον Μάιο του 2008 ο γενικός εισαγγελέας της πολιτείας της Νέας Υόρκης, μετά από σχετική έρευνα, γνωμοδότησε ότι «η Premier Exhibitions έχει αποκομίσει κέρδη παρουσιάζοντας τα λείψανα ατόμων τα οποία ενδεομένως βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν στην Κίνα. Ο σεβασμός προς τους νεκρούς και ο σεβασμός προς το κοινό απαιτεί κάτι περισσότερο από τη διαβεβαίωση της Premier ότι δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας» και επιδίκασε αποζημίωση προς τους επισκέπτες οι οποίοι θορυβήθηκαν από τις διαδόσεις. Η ετυμηγορία υποχρεώνει στο εξής, στις πολιτείες της Νέας Υόρκης και Ουάσινγκτον, οιαδήποτε έκθεση αληθινών ανθρώπινων σωμάτων να συνοδεύεται από σαφή τεκμηρίωση των αιτίων θανάτου και συγκατάθεση του νεκρού για σχετική χρήση.
Συμπτωματικά διάβαζα τις ημέρες αυτές ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νήσος, τον συλλογικό τόμο της Δήμητρας Μακρυνιώτη, Περί θανάτου. Η πολιτική διαχείριση της θνητότητας (Αθήνα 2008). Περιέχει ένα πολύτιμο απάνθισμα κειμένων, σε μεταφράσεις του Κώστα Αθανασίου, από διακεκριμένους θεωρητικούς όπως ο Norbert Elias, ο Foucault, ο Baudrillard, ο Zygmund Bauman και η Judith Butler μέχρι μία σειρά εφαρμοσμένων κοινωνιολογικών μελετών που άπτονται ζητημάτων πολιτικής επικαιρότητας (περιλαμβανομένης της ναζιστικής γενοκτονίας και της γενοκτονίας των ιθαγενών λαών). Στάθηκα στο κείμενο του Geoffrey Gorer, «Η πορνογραφία του θανάτου» (σελ. 73-81) διότι μου φάνηκε ότι, αθέλητα κι εκ των υστέρων, επιτρέπει ακριβώς μια εννοιοποίηση της εμπειρίας των «Bodies». Βασική του παρατήρηση (που συμπίπτει με τις ιστορικές περιοδολογήσεις του Ariès ή του Vovelle) είναι ότι τον 20ό αιώνα, ιδίως στις αγγλοσαξωνικές χώρες, συντελέστηκε μια μετατόπιση της σεμνοτυφίας από σεξουαλικές αναπαραστάσεις και πράξεις προς τον ίδιο τον θάνατο. Ήταν προϊόν της αιφνίδιας «απόκρυψης» του θανάτου στις νεοτερικές κοινωνίες – και κάθε μεθοδευμένη απόκρυψη, όπως ξέρουμε, γεννά συνοδευτικές ηδοβλεπτικές παρορμήσεις. Η οιονεί πορνογραφική ανταπόκριση του κοινού σε μια τέτοια έκθεση (όπως ακριβώς είχε προβλεφθεί από τους διοργανωτές της) πηγάζει, πιστεύω, από αυτό το διφορούμενο καθεστώς του θανάτου στις κοινωνίες μας: αν οι βικτωριανοί είχαν απωλέσει το σώμα τους, εμείς έχουμε απωλέσει τον θάνατό μας – και η οδύνη αυτής της απώλειας τροφοδοτεί εσωτερικά μιαν ακόρεστη, ακατάσχετη θανατολαγνεία.
Foti. To ti katheis theorei texni ke ti oxi einai entelos ipokeiminiko. Episeis ipokeimeniki einai kai i epilogi tou an tha paei kapoios i oxi stin ekthesi. Oson tora afora to sevasmo pros to koino, isos tha eprepe na afisoume to koino na anisixei gia to an sevetai ton eafto tou, eno oson afora tous nekrous, to sevas tous afinetai sta xeria ton zontanon. Oi dikastikoi agones ton amerikanon gia ta atoma pou thorivithikan, opos kai opoiadipote alli epivoli "dikaiosinis" tha eprepe na se afinoun pagera adiaforo. Einai ntisimo gia tin vitrina. Einai gia na noiosoun kapoioi oti kati ekanan gia na to stamatisoun afto (opoiodipote afto), eno tha arkouse na min pane pote stin ekthesi.Kali i apopsi sou alla se kammia periptosi aleithis. Opos oles oi theseis exei ena meros tis aleithias kai agnoei pantelos ton anthropino paragonta, anagontas ton se skepseis diakekrimenon theoritikon kai koinoniologikon meleton. Makari na itan toso apla ta pragmata.
ΑπάντησηΔιαγραφήOmet,
ΑπάντησηΔιαγραφήη άποψη ότι "τα πάντα είναι υποκειμενικά" - απίστευτα απόλυτη άλλωστε! - δεν αποτελεί "ένα μέρος της αλήθειας" αλλά ένα κολοσσιαίο ψέμα, που ανήκει καθ' ολοκληρίαν στο ιδεολογικό οπλοστάσιο του νεοφιλελευθερισμού και δεν εξυπηρετεί την ελευθερία του ανθρώπου αλλά του εμπορίου και μόνο. Περιττό να σου υπενθυμίσω το στοιχειώδες, ότι κοινωνία (αλλά ούτε και και αγορά) δεν είναι δυνατόν να υπάρξει στη βάση ότι "τα πάντα είναι υποκειμενικά". Τα πράγματα σίγουρα δεν είναι ποτέ "απλά", αλλά ευτυχώς δεν είναι ούτε και τόσο ρηχά όσο τα σκέφτεσαι.
Για τα υποκείμενα, βεβαίως τα πάντα είναι υποκειμενικά.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜ. ΦΙΟΡΑΝΤΕΣ
Antaniob,
ΑπάντησηΔιαγραφήκαραμπινάτο λάθος! Τα πάντα είναι υποκειμενικά (στο μυαλό τους και μόνο, φυσικά) για τα μεμονωμένα κι ασύνδετα άτομα. Όχι για τα υποκείμενα εν γένει. Για υποκείμενα που είναι σε θέση να αναγνωρίζουν ότι μετέχουν σε ευρύτερα της απλής ατομικότητάς τους σύνολα, η σκέψη ότι "τα πάντα είναι υποκειμενικά" αποτελεί ανέκδοτο.
Ευτυχώς που, μέσα σ' αυτό τον ωκεανό υποκειμενικότητας, υπάρχει κάποιος που κατέχει το κριτήριο της αλήθειας, π.χ. ο Omet όταν λέει στο Φώτη "Καλή η άποψή σου αλλά σε καμία περίπτωση αληθής" κλπ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤα πάντα είναι υποκειμενικά αλλά βασική υποχρέωση της κοινωνίας είναι να αποκρύβει ότι τα πάντα είναι υποκειμενικά, ώστε οι υποκειμενικές οπτικές ορισμένων ομάδων ή υποκειμένων να γίνονται αποδεκτές ως αντικειμενικές, ως κοινωνικές και υπεριστορικές.
ΑπάντησηΔιαγραφήαλλά δεν καταλαβαίνω και τι έγινε που τα πάντα είναι υποκειμενικά. η υποκειμενικότητα δεν συνεπάγεται την σχετικιστική ανεκτικότητα ή "την" ελευθερία (ούτε και τα πολεμά). και υποκειμενικά αν είναι τα πάντα, δεν σημαίνει ότι η αντίδραση ορισμένων υποκειμένων (ή ομάδων) προς άλλα υποκείμενα ή ομάδες και τις απόψεις τους είναι κακή ή a priori λανθασμένη.
Γιάννη,
ΑπάντησηΔιαγραφήαπό τη στιγμή που υπάρχουν συμφωνίες (με όποιον τρόπο κι αν έχουν επέλθει) μεταξύ υποκειμένων και θεσμοί που τα συνδέουν, δεν είναι "τα πάντα" υποκειμενικά. Ούτε είναι θέμα "απόκρυψης". Είναι σαν να λες, ότι οι συμφωνίες και οι θεσμοί, η περιοχή του κοινωνικού, δεν είναι και τόσο "πραγματικότητες", ότι είναι απλά και μόνο "κατά συνθήκην ψεύδη". Δεν είναι έτσι. Ασχέτως αν αυτές οι υπερ-υποκειμενικές πραγματικότητες μάς αρέσουν ή δεν μας αρέσουν, εναρμονίζονται ή όχι με τα γούστα μας, μάς αφήνουν ή όχι σοβαρά περιθώρια ατομικής ελευθερίας, γεγονός είναι ότι υπάρχουν και ότι είναι πραγματικότατες (sic) πραγματικότητες` τόσο όσο η υποκειμενικότητα τουλάχιστον.
Αυτό λοιπόν που "έγινε" με την άποψη ότι "τα πάντα είναι υποκειμενικά", είναι πρώτον ότι είναι λανθασμένη, γιατί δεν είναι "τα πάντα" υποκειμενικά` και δεύτερον ότι, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να διακρίνει την πολιτική - άρα και πολιτισμική - διάσταση των πραγμάτων, με αποτέλεσμα να βλέπει τα κοινωνικά ζητήματα με τη στενή ματιά τής αγοράς.
Για παράδειγμα ο φίλος μας ο Omet ισχυρίζεται ότι είναι απλώς θέμα επιλογής του καθένα εάν θα πάει ή όχι στην έκθεση και αγνοεί ότι αυτή η έκθεση φιλοξενείται, όχι από μια ιδιωτική γκαλερί, αλλά από το Δήμο Αθηναίων και συνεπικουρείται από τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων - δηλαδή από δυο δημόσιους φορείς, που σαν τέτοιοι δεν κρίνονται με τους όρους της αγοράς αλλά της πολιτείας.
Hollow sky,
ΑπάντησηΔιαγραφήδεν αρνούμαι την αυτονομία του κοινωνικού ή π.χ. το ότι από τη στιγμή που μια άποψη γίνεται αποδεκτή κοινά, είναι άποψη όχι μόνο ενός ή κάποιων αλλά όλων των υποκειμένων. αλλά εκτός από το ότι δεν υπάρχουν κοινωνίες όπου όλοι αποδέχονται ακριβώς τις ίδιες απόψεις, το ότι μια άποψη γίνεται κοινά αποδεκτή δεν σημαίνει ότι είναι αντικειμενική. δεν είναι το ίδιο. η απόκρυψη της εξαντικειμενίκευσης των υποκειμενικών απόψεων δεν είναι απλή απόκρυψη από κάποιους άλλους (ένα είδος συνωμοσίας) αλλά και, συνήθως συχνά, απόκρυψη από τον ίδιο το υποκείμενο που επιχειρεί να εξαντικειμενικεύσει την άποψή του, έτσι ώστε η άποψή του να του φαίνεται τόσο "φυσική" ώστε να μη διακρίνει την υποκειμενικότητά της που προέρχεται από το ίδιο το υποκείμενο και την κάνει να φαντάζει τόσο αυτονόητη κι αντικειμενική. άλλο πράγμα το 1+1=2, το η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο, κι άλλο το "όλοι θέλουμε τη δημοκρατία"
ο Omet ασφαλώς ξεχνά αυτά που λες: ότι υποκείμενα τα οποία πληρώνουν για την έκθεση -μέσω φόρων κ.λπ. - έχουν κάθε δικαίωμα, συλλογικά ή ατομικά, να αντιδρούν σε αυτήν. τουλάχιστον επειδή πληρώνουν, αν όχι διότι απλώς πρόκειται για δημόσιο γεγονός κι όχι για την παρουσίαση του ταριχευμένου παππου κάποιου στην οικεία του, στους φίλους του.
Όμως Γιάννη,
ΑπάντησηΔιαγραφήπού ειπώθηκε ή υπονοήθηκε, στην απάντηση προς τον φίλο Omet, ότι "μια κοινά αποδεκτή άποψη είναι αντικειμενική"; Πουθενά. Γιατί δεν είναι εκεί το θέμα. Το θέμα είναι η κατάρρευση της κοινωνικής οπτικής και η αφασία του πολιτικού σκέπτεσθαι, πάνω στην οποία στηρίζονται απόψεις σαν αυτές του Omet.
Δεν υπάρχει γελοιοδέστερο επιχείρημα, για μια έκθεση που φιλοξενείται και υποστηρίζεται από δημόσιους φορείς, από το "όποιος θέλει πάει, όποιος δεν θέλει δεν πάει". Είναι σαν να πετάει ο απέναντι τα σκουπίδια του στο δρόμο κι εσύ - διαγράφοντας το δημόσιο χαρακτήρα του δρόμου με όσα αυτό σημαίνει - να προτείνεις στους διαμαρτυρόμενους γείτονές του να τα προσπερνούν κάνοντας πως δεν τα βλέπουν!
Παιδαριώδη πράγματα ...
Hollow sky,
ΑπάντησηΔιαγραφήεπί της ουσίας συμφωνούμε - άλλο αν η συζητηση πήγε κι αλλού.
η ψευδαίσθηση ελευθερίας που δημιουργείται από το "όποιος θέλει, πάει κλπ" είναι εντελώς λανθασμένη εφόσον είναι αφορά κάτι που λαμβάνει χώρα δημόσια και μάλιστα πληρώνεται από τους πολίτες. τέτοια είναι κλασσικά επιχειρήματα υπέρ των διαφημίσεων και της πληροφόρησης που παρέχουν, της ελεύθερης αγοράς κ.λπ.
δεν αντιλέγω
Hollow sky.
ΑπάντησηΔιαγραφήEisai tagmenos se mia thesi kai to katalavaino. I diafora mas einai oti den theoro psevdes otidipote. Tha ithela loipon na skefteis to poso apolitos eisai. To oti ta panta einai ypokeimenika einai ena avastaxto gegonos, oxi mia thesi. I alitheia kai to psevdos einai theseis. I koinonia yparxei logo mias amoivaias simfonias kai oxi mias genikis -mi ipokeimenikis- apodoxis. Den tha xreiazontan ta somata asfaleias kai katastolis an itan etsi ta pragmata. Oso gia tin agora... Afti xrisimopoiei tin eleftheria tis ypokeimenikotitas, meso tis peithous kai tous merous tis alitheias gia na peisei.
Oste anekdoto ta panta einai ypokeimenika e? Ara yparxei mia stegani antikeimenikotita pou orizei to apan? i toulaxiston ena meros tou?
Ki an nai, poia einai afti? I akomi pio kiria, poianou einai afti? Poli tha ithela na ksero.Tha ipotheso oti kserete kapoioi apo esas mia kai exete amesa kataripsei tin ypokeimenikotita.
Sostos o Giannis. Tipote apolitos den egine oti ta panta einai ypokeimenika. Antithetos einai ola ta lefta (an mou epitrapei i ekfrasi). Apo mono tou afto dilonei oti kammia thesi den einai lanthasmeni. Den nomizo oti pote isxiristika kati tetoio!
Gnorizo poioi einai oi k.k. pou filoksenoun tin ekthesi opos kai poioi tin xrimatodotoun. Den exei na kanei sigoura me texni. Exei na kanei me otidipote allo plin tis kallitexnikis matias. Kai den tha pao asxetos to poioi to filoksenoun. To themaeinai oti den tha pigainai akomi ki an eixe na kanei me zografiki topion i video panoramika i otidipote allo, giati den exeina kanei me texni. Tha kanate afto ton ntoro pou kanete, an den itan ptomata? An nai tote mpravo giati pragmatika koitate tin ousia kai oxi to peritiligma. Afto thelo na toniso me ta grafomena mou.
Se kammia periptosi kammia apopsi den einai rixi i paidariodis. Aftou tou eidous o elitismos tha eprepe na stamatisei na iparxei, alla, o anthropinos paragontas vlepeis.
Kalo apo mia plevra, iparxei panta antilogos, o akrogoniaios lithos tis gnosis.
Episeis i apopsi mou den stirizetai stin afasia tou politikou skeptesthai oute kan stin katarevsi tis politikis optikis. Einai episis mempto na theoreis geloio kati pou den simfoneis mazi tou. An kapoios pataksei ta skoupidia sto dromo, an me enoxloun tha pao na ta mazespso ego. Den tha proteino se kanena na kanei tipote. Afto pou ta petakse an me dei na to kano, paizei tin epomeni na ta petaksei o idios. An tou epivalo na ta petaksei, paizei na min to kanei pote. Antidro diaforetika apo sena nai. Alla file den eisai oute geloios, oute moros epidei antidras me tropo diaforo kapoiou allou.
Kai nai Gianni, i elefteria exei ton kindino tis ekmetaleusis apo opoiondipote forea, afto den nomizo oti arkei gia na tin theorisoume os lanthasmeni. Afti i xrisi eleftherias mas epitrepei na kanoume afto to blog kai na epireasoume meso allis odou tous ypoloipous.
Gia na kleiso, den theoro oti exete lathos den theoro oti exete dikio, theoro oti iparxei kali vasi gia antilogo.