Μια μικρή ιστορία της υπόθεσης «Bodies»…

• Όπως αναφέρεται στην επίσημη παρουσίαση της έκθεσης στην Τεχνόπολη,  τα ανθρώπινα πτώματα «έχουν διεξοδικά διαχωριστεί και διατηρηθεί μέσω μιας πρωτοποριακής διαδικασίας». Η διαδικασία αυτή είναι η τεχνική της «πλαστινοποίησης», που εφευρέθηκε από τον Γερμανό ανατόμο Γκίντερ φον Χάγκενς (Gunther von Hagens) το 1977. Ωστόσο, για μία εικοσαετία η πλαστινοποίηση χρησιμοποιούνταν μόνο για τη διατήρηση οργάνων, που προορίζονταν για χρήση σε ιατρικές σχολές και ιατρικά εργαστήρια. Η τεχνολογία για την εφαρμογή της σε ολόκληρα σώματα αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, επιτρέποντας πλέον την πραγματοποίηση των σχετικών εκθέσεων. Ο πρώτος, βέβαια, που δημιούργησε μια τέτοια έκθεση, τη «Body Worlds», ήταν ο φον Χάγκενς.
• Ο φον Χάγκενς αυτοπαρουσιάζεται και ως ο εκδημοκρατιστής της ανατομίας. Πέρα από την έκθεση «Body Worlds», το 2002 πραγματοποίησε την πρώτη μετά από 170 χρόνια δημόσια νεκροτομή σε μία αίθουσα τέχνης του Λονδίνου μπροστά σε ένα κοινό 500 ατόμων. Η «παράσταση» ήταν sold-out. (1) Λίγο καιρό αργότερα η νεκροτομή προβλήθηκε από το αγγλικό κρατικό κανάλι Channel 4 και, παρ’ όλες τις διαμαρτυρίες, πέρασε από το αγγλικό συμβούλιο ραδιοτηλεόρασης. (2) Από το 2005 έως το 2007 το ίδιο κανάλι πρόβαλε τρεις διαφορετικές μίνι-σειρές με θέματα σχετικά με την ανατομία, στις οποίες συμμετείχε με νεκροτομές ο φον Χάγκενς.
• Μια άλλη πρωτοβουλία του φον Χάγκενς, που αξίζει αναφοράς, ήταν η ιδέα του για τη δημιουργία ενός τηλεοπτικού σόου στυλ Fame Academy, στο οποίο άνθρωποι που βρίσκονταν κοντά στο θάνατο θα δώριζαν εθελοντικά τα σώματά τους όχι μόνο για να πλαστινοποιηθούν αλλά και για να γίνουν αντικείμενα «τροποποιήσεων», στις οποίες ο φον Χάγκενς θα διόρθωνε τα «σφάλματα» της εξέλιξης (π.χ. θα αύξανε τον αριθμό των πλευρών για την «καλύτερη» προστασία των εσωτερικών οργάνων, θα τροποποιούσε την τραχεία και τον οισοφάγο για την «καλύτερη» κατάποση της τροφής, θα δημιουργούσε γόνατα που θα λύγιζαν και προς τα πίσω κ.ά.) Είναι ενδεικτικό ότι το σόου θα ονομαζόταν «Futurehuman»... (3) Το σόου ακυρώθηκε όταν, λόγω των αντιδράσεων που υπήρξαν, ο πρώτος εθελοντής που είχε βρει η εταιρεία παραγωγής, απέσυρε την προσφορά του.
• Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 υπήρχαν έντονες αντιδράσεις στην Ευρώπη για τη διοργάνωση εκθέσεων με πλαστινοποιημένα ανθρώπινα σώματα και μέλη. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον φον Χάγκενς να καταφύγει στην Ιαπωνία για να πραγματοποιήσει την πρώτη έκθεση «Body Worlds», το 1995. Το 1997 το κλίμα στην Ευρώπη ήταν πλέον πιο ευνοϊκό και η έκθεση επέστρεψε στη Γερμανία, απ’ όπου στη συνέχεια απλώθηκε και σε άλλες χώρες του κόσμου.
• Εμπορικά, οι εκθέσεις πλαστινοποιημένων πτωμάτων αποδείχθηκαν εξαιρετικά επιτυχημένες και έχουν εξελιχθεί σε επιχείρηση εκατοντάδων εκατομμυρίων. Τέτοιες εκθέσεις έχουν πραγματοποιηθεί σε πάνω από 50 πόλεις ανά τον κόσμο, και μόνον αυτές του φον Χάγκενς έχουν προσελκύσει πάνω από 26 εκατομμύρια θεατές. Υπήρξαν, βέβαια, και έντονες αντιδράσεις από άτομα, κοινωνικές ομάδες, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας και θρησκευτικούς και κρατικούς φορείς, όχι μόνο για την προέλευση των σωμάτων και των οργάνων (στην οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε επόμενο κείμενό μας), αλλά και γενικότερα για τις ηθικές, κοινωνικές και άλλες όψεις του ζητήματος.
• Ανάμεσα σ’ εκείνους που αντιτέθηκαν στις εκθέσεις πλαστινοποιημένων πτωμάτων, αξίζει να κάνουμε ιδιαίτερη μνεία στην αγγλική ομάδα πίεσης Pity II, η οποία αποτελείται από γονείς που είδαν όργανα των νεκρών παιδιών τους να πουλιούνται στο σκάνδαλο Alder Hey. Θυμίζουμε ότι στα τέλη της δεκαετίας του ’90, ένα απίστευτο σκάνδαλο ξέσπασε στην Αγγλία, όταν αποκαλύφθηκε ότι κλινικές και νοσοκομεία σε όλη τη χώρα είχαν πάρει όργανα από χιλιάδες νεκρά παιδιά χωρίς τη συναίνεση των γονιών τους, οι οποίοι είχαν απλώς συναινέσει σε μία απλή νεκροτομή. Μόνο σε ένα νοσοκομείο του Λίβερπουλ, το Alder Hey, είχαν αφαιρεθεί πάνω από 2.000 όργανα από περισσότερα από 800 παιδιά. (4) Σε μία προσπάθεια να αντιμετωπίσει τις ισχυρές αντιδράσεις που υπήρχαν για την πρώτη έκθεσή του στην Αγγλία, ο φον Χάγκενς επικαλέστηκε και το συγκεκριμένο σκάνδαλο. Επιχειρώντας να αγγίξει ευαίσθητες χορδές κα να το οικειοποιηθεί μέσα στα πλαίσια του «εκδημοκρατισμού της ανατομίας», αναφέρθηκε στο προφανές δικαίωμα των γονιών να πληροφορούνται και να συναινούν στην αφαίρεση οργάνων από τα νεκρά παιδιά τους. Οι γονείς, πάντως, δεν πέρασαν στο στρατόπεδό του. Αντίθετα, ζήτησαν την ακύρωση της έκθεσης, λέγοντας ότι «το ανέβασμα αυτής της έκθεσης είναι κακόγουστο και δείχνει απουσία ευαισθησίας προς τα δεινά όλων αυτών των γονιών που εξακολουθούν να ζουν μια τόσο τραυματική κατάσταση» (5) και ότι αυτή «απλώς ξαναφέρνει πίσω όλο τον πόνο μας».
• Οι αντιδράσεις που έχουν δημιουργήσει οι ανά τον κόσμο σχετικές εκθέσεις έχουν οδηγήσει στη δημιουργία νέας νομολογίας πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, η οποία συνήθως εστιάζεται στην προέλευση των πτωμάτων και στην ύπαρξη ή μη συναίνεσης από τη μεριά του θανόντος ή των οικείων του. (6)
• Η επιτυχία των εκθέσεων «Body Worlds» έκανε τον φον Χάγκενς πλούσιο και είχε ως φυσικό επακόλουθο την εμφάνιση ανταγωνιστών. Σημαντικότερος ανάμεσά τους στη διοργάνωση εκθέσεων, η Premier Exhibitions, μια εταιρεία εισηγμένη στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, η οποία ειδικεύεται στην διοργάνωση εκθέσεων (ανάμεσα σε άλλες, για τον Τιτανικό και για το Star Trek).
• Οι εκθέσεις Bodies Revealed και Bodies… The Exhibition (αυτή που φιλοξενείται στο Γκάζι) της Premier Exhibitions ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ το 2005, και σε διάστημα δυόμισι ετών οδήγησαν τη μετοχή της σε άνοδο 1.500%. Ωστόσο, τον τελευταίο ενάμισι χρόνο η μετοχή έχει καταβαραθρωθεί (7), κάτι που σε ένα βαθμό οφείλεται και στο θόρυβο γύρω από την προέλευση των πτωμάτων στις εκθέσεις της, και στις παρενέργειες που αυτός είχε.
• Ένας άλλος σημαντικός ανταγωνιστής στην παραγωγή πλαστινοποιημένων πτωμάτων και οργάνων είναι ο Κινέζος ανατόμος Χονγκ-Γιν Σούι (Hong-Jin Sui), ο οποίος υπήρξε μαθητής και στενός συνεργάτης του φον Χάγκενς στο κέντρο πλαστινοποίησης στο Dalian της Κίνας. To 2000, όμως, εγκατέλειψε τον μέντορά του και ξεκίνησε να κάνει την τύχη του, στήνοντας τη δική του επιχείρηση, τη Dalian Medical University Plastination Co. Αρχικά στην εταιρεία συμμετείχε με ποσοστό 70% και το Dalian Medical University, το ιατρικό πανεπιστήμιο της ομώνυμης πόλης, ενώ ο Χονγκ-Γιν Σούι (ο οποίος είναι καθηγητής στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο) κατείχε το 30% και τη θέση του προέδρου της εταιρείας. Στη συνέχεια το πανεπιστήμιο απεσύρθη από την εταιρεία, πιθανότατα λόγω των μεγάλων διαστάσεων που πήρε ο θόρυβος γύρω από την προέλευση των πτωμάτων.
• Όπως και να έχει το θέμα, η εταιρεία του κ. Χονγκ-Γιν Σούι είναι ο προμηθευτής σωμάτων και οργάνων της Premier, η οποία απλώς «νοικιάζει» τη χρήση τους. Γι’ αυτό, άλλωστε, ο Γενικός Εισαγγελέας της Νέας Υόρκης, Άντριου Κουόμο, μετά από σχετική έρευνα που διεξήγαγε πέρυσι για μία έκθεση της Premier στην πόλη του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η ίδια η Premier δεν μπορεί να αποδείξει τις συνθήκες που οδήγησαν στο θάνατο των ατόμων, ούτε είναι σε θέση να τεκμηριώσει ότι αυτοί οι άνθρωποι συναίνεσαν να χρησιμοποιηθούν τα λείψανά τους με αυτόν τον τρόπο.» Σύμφωνα με τον ίδιο «η θλιβερή πραγματικότητα είναι ότι η Premier Exhibitions έχει αποκομίσει κέρδη από την επίδειξη λειψάνων από άτομα που μπορεί να έχουν βασανιστεί ή εκτελεστεί στην Κίνα.» (8)

Η έρευνα της Γενικής Εισαγγελίας της Νέας Υόρκης είχε ως αποτέλεσμα μια συμφωνία ανάμεσα σε αυτήν και την Premier, στην οποία η τελευταία αποδέχθηκε να αναρτήσει στο δικτυακό της τόπο (9) και στην είσοδο της συγκεκριμένης έκθεσής της, τα εξής:

 

A) "This exhibit displays human remains of Chinese citizens or residents which were originally received by the Chinese Bureau of Police. The Chinese Bureau of Police may receive bodies from Chinese prisons. Premier cannot independently verify that the human remains you are viewing are not those of persons who were incarcerated in Chinese prisons.'"

(B) "This exhibit displays full body cadavers as well as human body parts,

organs, fetuses and embryos that come from cadavers of Chinese citizens or

residents. With respect to the human parts, organs, fetuses and embryos you are viewing, Premier relies solely on the representations of its Chinese partners and cannot independently verify that they do not belong to persons executed while incarcerated in Chinese prisons."

[Το πλήρες κείμενο της συμφωνίας παρατίθεται στο σύνδεσμο (10)]

 

• Ο ανταγωνισμός έχει οδηγήσει σε λυσσαλέα διαμάχη ανάμεσα στον φον Χάγκενς και στους ανταγωνιστές του, με εκατέρωθεν κατηγορίες για την προέλευση των εκθεμάτων και με νομικές μάχες κυρίως γύρω από θέματα κοπιράιτ στη διαδικασία παραγωγής πλαστινοποιημένων πτωμάτων και στον τρόπο με τον οποίο αυτά επιδεικνύονται. (11)
• Η δημοτικότητα των εκθέσεων με πλαστινοποιημένα πτώματα έχει οδηγήσει στη δημιουργία μιας ανθηρής βιομηχανίας παραγωγής τέτοιων πτωμάτων και οργάνων. Η εταιρεία του φον Χάγκενς διατηρεί κέντρα πλαστινοποίησης σε τρεις διαφορετικές χώρες (Γερμανία, Κιργιζστάν και Κίνα), στα οποία εργάζονται πάνω από 340 άτομα. Μέχρι σήμερα, επίκεντρο της σχετικής δραστηριότητας είναι η Κίνα, όπου έχουν εμφανιστεί πάνω από 10 «εργοστάσια» πλαστινοποίησης πτωμάτων και οργάνων, και κυρίως η πόλη Dalian, η «Μέκκα» της πλαστινοποίησης, όπου βρίσκονται τα κέντρα του φον Χάγκενς και του Χονγκ-Γιν Σούι. Αιτίες, βέβαια, αυτής της προτίμησης είναι η εύκολη και αδιαφανής πρόσβαση στην προμήθεια πτωμάτων από τις εκεί εταιρείες, ο ελλιπής κρατικός έλεγχος (για να μην πούμε τίποτε άλλο...), καθώς και η ύπαρξη φτηνού αλλά εξειδικευμένου εργατικού προσωπικού. (12)
• Η πλαστινοποίηση φιλοδοξεί να απλωθεί πέρα από τις ιατρικές σχολές και τις περιφερόμενες εκθέσεις. Ήδη μία αμερικανική εταιρεία, η Corcoran Laboratories, ανακοινώνει στο δικτυακό τόπο της την πρόθεσή της να προσφέρει την τεχνική ως μέθοδο «ταφής». Ονομάζοντάς την «Eternal Preservation» («Αιώνια Διατήρηση»!) αναφέρει χαρακτηριστικά στο δικτυακό της τόπο: «Ο σκοπός της Αιώνιας Διατήρησης θα είναι η διατήρηση ουσιαστικά για πάντα ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος (όργανα, μαλλιά, δέρμα, σκελετός, εγκέφαλος κ.τ.λ.) στην κατάσταση στην οποία βρισκόταν τη στιγμή του θανάτου. Πρόκειται να προσφέρουμε μία δυνατότητα σε άτομα, που θέλουν το «καλύτερο» σε μία κηδεία και ταφή, η οποία δεν θα είναι διαθέσιμη πουθενά αλλού στον κόσμο...» (13)
• Ανθρώπινα σώματα από τη «Body Worlds», καθώς και ο ίδιος ο φον Χάγκενς έχουν εμφανιστεί και σε ταινία, στο «Καζινό Ρουαγιάλ» της γνωστής σειράς ταινιών Τζέιμς Μποντ. Γουάου! Το θέαμα να ’ναι καλά!

http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/2493291.stm

http://www.guardian.co.uk/media/2003/jan/27/broadcasting.channel41

http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article856209.ece

http://en.wikipedia.org/wiki/Alder_Hey_organs_scandal

http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1867283.stm

http://en.wikipedia.org/wiki/Body_Worlds#Regulatory_framework

http://www.marketwatch.com/quotes/prxi

http://www.oag.state.ny.us/media_center/2008/may/may29a_08.html

 http://www.prxi.com/nycdisc/

 http://www.prxi.com/pdf/FEAOD.pdf

 http://www.law.com/jsp/article.jsp?id=1145538532408

http://www.nytimes.com/2006/08/08/business/worldbusiness/08bodies.html?pagewanted=1&_r=1&hp

 http://cor-labs.com/about_us.htm